Janneke Jacobs geeft het paardenmes zijn zieltje

Een zieltje, zo noemen de Zeeuwen het rammelende balletje in het binnenste van het paardenmes. Het mes dat een Zeeuwse boer droeg was oorspronkelijk bekroond met een paardje, de meeste messen althans. Daaraan dankt het paardenmes zijn naam. Het maken ervan is een kunst, die Janneke Jacobs uit Grijpskerke in ere houdt en door wil geven.

Erfgoed

Het is haar missie om het paardenmes, het ‘paeremes’ zoals de Zeeuwen het zeggen, als erfgoed in stand te houden. Voor Janneke Jacobs (45) begon het met haar vader Willem, die als houtsnijder met eindeloos geduld een heft kon bewerken. “Als klein meisje kon ik daar heel lang naar kijken en dacht ik: dat wil ik ook. Mijn vader is mijn idool op dit vlak, niet omdat hij het mooiste kon snijden, maar door de passie en de liefde die hij ervoor had. Die heeft hij aan mij overgedragen, net als het kunstgen. Van hem leerde ik de beginselen. Toen mijn vader op vrij jonge leeftijd overleed hield dat op, maar mijn moeder was bevriend met Frans Dingemanse en ik trok de stoute schoenen aan om hem te vragen mij verder te helpen. Frans heeft mij onder zijn vleugels genomen.” 

Eigen atelier

Inmiddels heeft Janneke haar eigen atelier aan huis en geeft ze gastles op scholen en workshops in het maken van paardenmessen. “Het groeit door, en ik heb er verschrikkelijk veel plezier in. Een traditioneel paardenmes is gebonden aan een bepaalde vorm en maatvoering, maar daarbinnen kun je een enorme creativiteit kwijt. Naast de klassiekers met paarden kun je er een heel ander jasje aan geven en er is nooit een hetzelfde.” Het heft van een paardenmes is ovaal, loopt van breed naar smal, en heeft een half opengewerkte ‘kooi’ met daarin een los stukje hout. Rondom is een versiering in het hout gesneden. “Die is persoonlijk van aard”, zegt Janneke. 

Paardenmes

Het mes hoort bij de Zeeuwse dracht in algemene zin, want het is niet gebonden aan een van de eilanden. Een man droeg het in een lederen foedraal aan zijn riem. Rijke boeren hadden een eenvoudiger mes voor doordeweeks en een luxer voor het zondagse pak. “Door het hele land zien we messen met houten heften door de eeuwen heen, zo zie je messen met de West-Friese kerfsnede in vaste vormen en maten, maar het paardenmes is uniek voor Zeeland. Het heeft een geheel eigen ontwikkeling doorgemaakt. Kort door de bocht stonden er van oudsher vooral kerkelijke taferelen op, op den duur kwam er een mix tussen kerkelijk en landbouwgerelateerd, daarna verschuift het naar afbeeldingen van het boerenland; bij uitzondering kwam er een jachttafereel of timmer-mansgereedschap op.

Bekroning hef

Aanvankelijk had het heft geen bekroning; daarna kwam er een rozet op, gevolgd door een leeuw, en rond 1860 kwamen de paarden waar het mes waarschijnlijk zijn naam aan ontleent. Nu zie je steeds meer messen met een trekker en ik heb ze gezien met een blote dame erop of Mickey Mouse, ja, serieus, je kunt het zo gek niet verzinnen. De ontwikkeling gaat door en het mes gaat mee met zijn tijd.” Het enige dat niet verandert zijn de vorm en de grootte.

Meer lezen?

Benieuwd hoe Janneke een paardenmes maakt en welke materialen ze gebruikt? Lees het in Landleven augustus! Bestel deze editie online!

Fotografie Max de Krijger